Józef Piłsudski (1867–1935) urodził się 5 grudnia 1867 roku w Zułowie pod Wilnem w rodzinie ziemiańskiej. Ojciec, również Józef, brał udział w powstaniu styczniowym i był komisarzem Rządu Narodowego w powiecie rosieńskim.

W 1885 roku ukończył gimnazjum w Wilnie i rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie w Charkowie. Tam związał się z socjalistyczno-rewolucyjnym ruchem „Narodnaja Wola". Za udział w studenckich rozruchach po roku nauki został wydalony z uczelni. Nie przyjęto go również, z powodu działalności opozycyjnej, na uniwersytet w Dorpacie. 

Za zaangażowanie w działalność wileńskich socjalistów 22 marca 1887 roku został aresztowany i pod zarzutem udziału w spisku zmierzającym do obalenia cara Aleksandra II zesłany na pięć lat na Syberię - najpierw do Kiryńska nad Leną, potem zaś do Tunki.

W roku 1893 w Warszawie powstała Polska Partia Socjalistyczna. Józef Piłsudski, który rok wcześniej wrócił ze zsyłki, wstąpił w szeregi jej litewskiego oddziału i w 1894 został członkiem Centralnego Komitetu Robotniczego oraz redaktorem naczelnym pisma „Robotnik". Sześć lat później, jako jeden z czołowych przywódców partii, został ponownie aresztowany przez władze rosyjskie i trafił do więzienia w Cytadeli Warszawskiej. Symulował w więzieniu chorobę umysłową, a przeniesiony do szpitala w Petersburgu, uciekł przy pomocy jednego z lekarzy.

W 1904 wyjechał do znajdującej się w stanie wojny z Rosją Japonii, gdzie prowadził negocjacje zmierzające do utworzenia przy japońskiej armii legionu polskiego. Uzyskał jednak jedynie pomoc przy nabywaniu broni i amunicji dla PPS i utworzonej przy partii Organizacji Bojowej PPS. Organizacja ta stała się jedną z głównych sił rewolucji roku 1905. Kiedy w roku 1906 doszło do rozłamu w PPS związana z Piłsudskim grupa założyła planującą powstanie przeciwko caratowi PPS - Frakcję Rewolucyjną .

Z inicjatywy członków Organizacji Bojowej PPS powstał w 1908 roku we Lwowie Związek Walki Czynnej, dwa lata później udało się powołać do życia dwie legalnie działające, prowadzące ćwiczenia i wykłady teoretyczne z dziedzin wojskowości, organizacje – „Związek Strzelecki" we Lwowie oraz „Towarzystwo Strzelec" w Krakowie. W roku 1912 Piłsudski został Komendantem Głównym Związków Strzeleckich.

W chwili wybuchu I wojny światowej stanął na czele oddziałów złożonych z członków Związku Strzeleckiego i Polskich Drużyn Strzeleckich, z którymi wkroczył do Królestwa Polskiego, gdzie zajął opuszczony przez Rosjan pas ziemi przygranicznej. Oddziałów Piłsudskiego nie powitano jednak entuzjastycznie – postrzegano je jako grupę wichrzycieli i uzurpatorów. W efekcie władze austriackie zażądały rozwiązania oddziałów strzeleckich lub ich włączenia do oddziałów armii austro-węgierskiej.

16 sierpnia 1914 roku powołany został w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy, któremu podlegać miały polskie oddziały. Formalną podstawą tworzenia oddziałów legionowych był rozkaz austriackiego dowództwa z 27 sierpnia 1914, w którym zarządzono utworzenie Legionu Wschodniego we Lwowie i Legionu Zachodniego w Krakowie oraz powołanie dwóch równorzędnych komendantów dla obu Legionów. Legion Wschodni został wkrótce rozwiązany, Legion Zachodni pod dowództwem Piłsudskiego brał udział w walkach w październiku i listopadzie 1914 roku, a w grudniu na jego bazie sformowano I Brygadę Legionów Polskich, którą dowodził Józef Piłsudski. Równolegle, także z inicjatywy Piłsudskiego, od sierpnia 1914 roku tworzono na terenie Królestwa Polskiego Polską Organizację Wojskową – tajną organizację, stawiającą sobie za cel walkę z Rosjanami.

W lipcu 1916 złożył dymisję z dowództwa, która została przyjęta po dwóch miesiącach. Po powołaniu Tymczasowej Rady Stanu w Królestwie Polskim Piłsudski wszedł w jej skład stając na czele Referatu Wojny. W lipcu 1917 roku wystąpił z Tymczasowej Rady Stanu i doprowadził do tzw. kryzysu przysięgowego, zalecając żołnierzom polskim, by nie składali przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec.

W efekcie 22 lipca 1917 roku Józefa Piłsudskiego aresztowano i osadzono w więzieniu w Magdeburgu, gdzie przebywał do listopada 1918 roku.

Po klęsce Niemiec zwolniony z więzienia Piłsudski przybył 10 listopada 1918 roku do Warszawy. Rada Regencyjna powierzyła mu naczelne dowództwo nad polskimi wojskami oraz misję utworzenia rządu. 14 listopada powierzono mu tymczasowe zwierzchnictwo nad krajem, 22 listopada, na podstawie własnego dekretu objął funkcję Tymczasowego Naczelnika Państwa, którą sprawował do grudnia 1922 roku, kiedy to wybrany został pierwszy prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Gabriel Narutowicz.

26 stycznia 1919 odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego. 20 lutego 1919 Sejm przyznał Piłsudskiemu uprawnienia Naczelnika Państwa.

Józef Piłsudski planował utworzenie za wschodnią granicą Rzeczypospolitej kilku państw narodowych, które miałyby wejść w skład federacji pod przewodnictwem Polski i stanowić zaporę przed bolszewicką Rosją. W latach 1919 - 1921 toczyły się walki z bolszewikami. Po zajęciu przez armię polską Kijowa bolszewicy odpowiedzieli kontrofensywą armii M. Tuchaczewskiego i S. Budionnego. Po przerwaniu frontu Armia Czerwona dotarła na przedpola Warszawy. Bitwa warszawska i kontruderzenie znad Wieprza w sierpniu 1920 roku po raz kolejny odwróciły losy wojny, a sukces militarny został przypieczętowany w bitwie nad Niemnem we wrześniu 1920 roku. Wojna zakończyła się pokojem w Rydze, ale mimo sukcesów militarnych planów federacyjnych Piłsudskiego nie udało się zrealizować.

W roku 1923 Marszałek wycofał się z czynnego życia politycznego. Zamieszkał w Sulejówku, gdzie zajmował się pracą literacką i działalnością opozycyjną wobec kolejnych rządów.

12 maja 1926 roku na czele wiernych sobie oddziałów Piłsudski wkroczył do Warszawy i po trzydniowych walkach zmusił do ustąpienia zarówno rząd Wincentego Witosa jak i prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. Sam nie przyjął wyboru na urząd prezydenta, objął natomiast tekę ministra spraw wojskowych, przewodniczącego Rady Wojennej i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. Sprawował również dwukrotnie urząd premiera - w latach 1926-1928 i w roku 1930.

Przewrót majowy oznaczał praktycznie koniec rządów parlamentarnych w Polsce i rozpoczął okres zwany „sanacją", od łacińskiego słowa „sanatio" - uzdrawianie. W latach 1926–1935 Józef Piłsudski sprawował faktycznie władzę autorytarną.

W nocy z 9 na 10 września 1930 roku aresztowali zostali przywódcy opozycji – m.in. Wincenty Witos, Karol Popiel, Władysław Kiernik, Herman Lieberman. Osadzono ich w twierdzy brzeskiej, a w listopadzie tego samego roku odbyły się wybory do parlamentu, nazwane „wyborami brzeskimi”. Sanacja uzyskała bezwzględną większość zarówno w Sejmie, jak i w Senacie. Na przełomie lat 1931–1932 odbył się proces przywódców opozycji („proces brzeski”), w którym zapadły wyroki od półtora roku do trzech lat więzienia. Jeden z oskarżonych, Adolf Sawicki, został uniewinniony.   

23 marca 1935 Sejm uchwalił nową konstytucję, którą prezydent Ignacy Mościcki podpisał w dniu 23 kwietnia. Była ona pisana z myślą o Józefie Piłsudskim, ale ten miał przed sobą jeszcze niespełna miesiąc życia.

Jego śmierć 12 maja 1935 roku zaskoczyła cały naród. Do ostatniej chwili ukrywano nieuleczalną chorobę - raka wątroby. Pogrzeb Józefa Piłsudskiego stał się ogromną manifestacją narodową. Ciało zostało pochowane w krypcie św. Leonarda w Katedrze na Wawelu, serce zaś, zgodnie z pozostawionym przez niego testamentem, umieszczono w srebrnej urnie i przewieziono do Wilna, gdzie spoczęło w grobie jego matki, na cmentarzu „na Rossie".